Wat is een Zakhorloge?

Een zakhorloge is een mechanisch horloge dat meestal in een rond, metalen kastje zit en aan een ketting of band gedragen wordt. Het was voor vele eeuwen het standaard tijdmeetinstrument voor mannen (en in sommige gevallen ook voor vrouwen) en werd vooral gedragen in een jaszak of vestzak. Zakhorloges zijn vaak geassocieerd met elegantie, status en vakmanschap. Ze waren een symbool van verfijning en werden vaak als erfstukken doorgegeven.

Kenmerken van een Zakhorloge

• Kast: De kast van een zakhorloge was meestal gemaakt van metaal (zoals goud, zilver, of staal), messing, koper, of soms platina voor meer luxe exemplaren. Duurdere modellen hadden vaak een verguld of ingelegd ontwerp.

• De Wijzerplaat: De wijzerplaat was meestal rond en bestond uit een emaille of gegraveerde wijzerplaat met Romeinse of Arabische cijfers voor uren en minuten. Soms werd er een minutenring toegevoegd voor gedetailleerdere tijdsweergave.

• De Kastdeksel: Veel zakhorloges hadden een deksel om de wijzerplaat te beschermen tegen stof en krassen. Het deksel werd vaak in verguld messing of edelmetaal afgewerkt. Sommige horloges hadden dubbele deksels: eentje aan de voorkant en een aan de achterkant, met op de achterzijde vaak versieringen of gravures.

• Beweging: De meeste zakhorloges waren mechanische uurwerken die handmatig moesten worden opgewonden. Er waren echter ook zakhorloges met een pendule of een veersysteem dat zelf opwind bij het dragen.

Hoe werden Zakhorloges Gedragen?

Zakhorloges werden geassocieerd met formele kleding en werden vaak op een bepaalde manier gedragen. Dit zijn de meest gebruikelijke manieren:

1. In een jaszak of vestzak
   Het zakhorloge werd meestal in een jasje of vestzak gedragen, met de wijzerplaat naar binnen gericht om de wijzerplaat te beschermen tegen beschadiging.

   • Het gebruik van een fob chain: De meeste mensen droegen het zakhorloge aan een fob chain, wat een ketting was die aan de horlogekast werd bevestigd. Deze ketting werd vaak door een vest- of broekzak gehaald, zodat het horloge veilig in de zak zat. De ketting diende ook als decoratief element.
   • Het horloge werd vaak zo gedragen dat het met de wijzerplaat naar boven gericht was als het uit de zak werd gehaald om de tijd te bekijken.

2. Aan een Leren Band of Horlogeketting
   In sommige gevallen werd een zakhorloge aan een leren band of een meer ornamentele horlogeketting gedragen om het als een modeaccessoire te presenteren. Deze kettingen werden vaak niet in de zak gedragen, maar hingen naar beneden over de borst of rond de nek.

3. De Lijfstijl van de Drager
   Het dragen van een zakhorloge verschilde per sociale klasse en beroep. Bijvoorbeeld:

   • Mannen uit de hogere klasse en aristocratie droegen vaak zakhorloges met een gouden ketting en als een accessoire bij formele kleding.
   • Spoorwegmedewerkers en militairen droegen zakhorloges in hun zakken om hun uren te kunnen bijhouden, met een fob chain voor gemakkelijke toegang. Deze waren vaak meer robuust en functioneel dan de sierlijke modellen.

4. Het gebruik van een “Tijdwaarnemer”
   Bij formele bijeenkomsten of belangrijke evenementen werd het zakhorloge niet alleen als praktisch instrument gebruikt, maar het bezat ook een symbolisch element van status en elegantie. De manier waarop het horloge werd uitgetrokken, bekeek en weer opgeborgen, had een zekere ritmiek en was een sociaal ritueel.

Het Verlies van de Zakhorloge aan Populariteit

Vanaf de 20e eeuw, met de opkomst van polshorloges, begon het zakhorloge minder populair te worden. Polshorloges waren praktischer omdat ze makkelijker konden worden afgelezen en vaak werden gedragen tijdens dagelijks werk. Echter, het zakhorloge bleef een symbool van luxe en erfgoed, en sommige mensen blijven zakhorloges nog steeds gebruiken als decoratief object of verzamelaarsstuk.

Conclusie

Zakhorloges waren in de 19e en begin 20e eeuw het meest gebruikte tijdmeetinstrument en een iconisch mode-item. Ze werden gedragen in een jaszak, vaak bevestigd aan een fob chain, en werden gezien als een teken van status en elegantie. Ze speelden een belangrijke rol in het dagelijks leven, maar met de komst van de polshorloges en de veranderende mode en levensstijl, verloren ze hun alledaagse functie. Vandaag de dag worden zakhorloges voornamelijk gewaardeerd als collectieobjecten of nostalgische stukken.